Tin tức

Bến phà Xuân Sơn

ĐỊA ĐIỂM

Bến phà Xuân Sơn nằm trên Đường 15, nối với Đường 20 qua bến phà B và cầu phao Nguyễn Văn Trỗi, nay là cầu Xuân Sơn nằm trên đường Hồ Chí Minh, thuộc thôn Xuân Sơn và Phong Nha, xã Sơn Trạch, huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình.

SỰ KIỆN, NHÂN VẬT LỊCH SỬ, ĐẶC ĐIỂM CỦA DI TÍCH

Bến phà Xuân Sơn có nhiệm vụ đưa người, các phương tiện vận chuyển hàng hóa, vũ khí, quân lương, quân trang qua sông Son, chi viện cho các hướng chiến trường. Đây cũng là nơi vượt khẩu qua Đường 20 Quyết Thắng sang Tây Trường Sơn; vận chuyển tiếp vào hai cửa khẩu phía Nam là Đường 18, Đường 16,…

Nhà Bia tưởng niệm Liệt sĩ phà Xuân Sơn.

Từ tháng 5/1966, Đại đội 4B thuộc Tiểu đoàn 2, Trung đoàn 249 Công binh đảm nhận quản lý, vận hành bến phà này. Đến ngày 19/12/1966, Đại đội 16 cầu phà – Binh trạm 14 – Đoàn 500 trực tiếp phụ trách. Một số cán bộ chiến sĩ của Đại đội 4B chuyển sang Đại đội 16 làm cán bộ kỹ thuật. Đến tháng 10/1967, công binh Binh trạm 14 – Bộ đội Trường Sơn – làm nhiệm vụ bắc cầu phao. Đại đội 16 cầu, phà ban đầu chỉ có 30 người, sau đó tăng lên 125 người do đồng chí Hòe là Đại đội trưởng, đồng chí Trần Quốc Đấu là Chính trị viên, đồng chí Trần Vân là Đại đội phó. Phương tiện hoạt động ở đây là cầu phao LPP và 2 ca nô do Liên Xô viện trợ.

Lúc cao điểm có đêm có đến hàng ngàn xe vượt sông. Trong thời kỳ này địch phát hiện được hoạt động của bến phà Xuân Sơn nên đã cho máy bay đánh phá ác liệt cả hai bờ Nam, Bắc của bến phà. Càng về sau địch càng đánh phá dữ dội. Máy bay Mỹ liên tục oanh tạc bằng đủ loại bom phá, bom nổ chậm, bom từ trường và ngư lôi dày đặc trên sông.

Để đảm bảo hoạt động của bến phà luôn thông suốt, công binh Binh trạm 14 đã mở thêm hai bến phà mới là bến phà Nguyễn Văn Trỗi và bến phà B. Từ bến phà Xuân Sơn đến thôn Phong Nha, một hệ thống hang đá được sử dụng làm các điểm bảo đảm an toàn cho hoạt động của bến phà như: hang Rục là hầm chỉ huy phà của Đại đội 16; hang Eo (hang 33) chứa xăng; hang Eo Ông Túy (hang 34) chứa dầu; hang Hà Lời chứa vũ khí trung chuyển; đặc biệt động Phong Nha – nơi rộng rãi và kiên cố – được dùng làm điểm cất giấu ca nô, phà cùng các khí tài khác. Lính Đại đội 16 thường nói: “Động là nhà, bến phà là trận địa”. Mỗi ngày, cứ vào khoảng 17 giờ, những chiếc phà, cầu phao, ca nô từ động Phong Nha được đưa ra hai bến phà làm nhiệm vụ. Rạng sáng, những chiếc phà, cầu phao, ca nô lại được tháo ra để kéo vào cất giấu tại động Phong Nha. Nhưng sau đó, địch cũng phát hiện được nơi cất giấu khí tài nên đã ném bom, bắn tên lửa vào cửa hang. Một góc cửa hang bị sạt lở nhưng ca nô và phà vẫn được đảm bảo an toàn.

Việc vận hành phà và ca nô ra vào hang vô cùng vất vả nguy hiểm. Ban ngày, các loại máy bay L-19.

Bia Di tích tại bến phà B – Cầu treo Nguyễn Văn Trỗi.

trinh thám, chụp ảnh quan sát dọc bờ sông. Ban đêm, máy bay C-130 thả đèn dù, pháo sáng suốt đêm nhằm tìm mục tiêu đánh phá. Đã có rất nhiều chiến sĩ hy sinh ở bến phà này. Có lần máy bay địch bắn rốc két vào hang làm thương vong trên 40 người (5 chiến sĩ hy sinh). Có thời điểm, một số khí tài vượt sông bị phá hủy, nhưng các chiến sĩ Đại đội 16 vẫn đảm bảo phà, cầu phao và ca nô hoạt động.

Từ năm 1968, mức độ đánh phá của Mỹ càng dữ dội và ác liệt hơn. Trung bình mỗi ngày có từ 12 đến 16 tốp máy bay đến bắn phá và kéo dài liên tục nhiều tuần. Hai bên bến phà tan hoang, cỏ cây xơ xác.

Sông Son cũng là mặt trận đầy hiểm nguy, ác liệt. Ban Chỉ huy bến phà đã chủ động sáng tạo, phân chia các chiến sĩ thành nhiều tổ: Tổ rà phá bom mìn, Tổ vận hành phà vàTổ quan sát chiến đấu. Đồng chíTạ Sinh Kế, sĩ quan công binh (nguyên ở Đại đội 4B), có sáng kiến làm hầm chữ A vững chắc ở hai đầu phà, đặt tời trong hầm để kéo phà. Sáng kiến đó đã làm giảm số người vận hành phà, lại an toàn và nhanh chóng. Đồng đội và người dân địa phương thường gọi anh là “Kế phà”.

Bến phà Xuân Sơn trên sông Son ví như “túi bom” của Trường Sơn. Nơi đây xuất hiện nhiều tấm gương chiến đấu vô cùng dũng cảm của các chiến sĩ Đại đội 16. Họ chấp nhận hy sinh để đảm bảo cho các đoàn xe qua phà an toàn.

Bia Di tích Trường Sơn tại Bến phà Xuân Sơn.

XẾP HẠNG

Ngày 9/12/2013, Thủ tướng Chính phủ có Quyết định số 2383/QĐ–TTg công nhận Di tích Quốc gia Đặc biệt Hệ thống đường Trường Sơn – đường Hồ Chí Minh, trong đó có bến phà Xuân Sơn.

HIỆN TRẠNG

Hiện nay, bến phà Xuân Sơn nằm trong Khu du lịch Phong Nha – Kẻ Bàng nhưng chỉ còn Di tích Bến phà B (gần Km0 Đường 20) là có đường lên xuống phà; phía Bắc phà Xuân Sơn còn khoảng 2km Đường 15 nguyên trạng và một số hang đá khu vực bến phà. Năm 2004, Binh đoàn 12 đã xây dựng tại đây Bia Di tích.

* Trích từ sách “Đường 20 Quyết thắng: Lịch sử, địa danh, sự tích và tri ân”